Budynek Starego Dworca stanowił przez dziesięciolecia bardzo ważny obiekt kolejowy na terenie Górnego Śląska. Każdego dnia przez dworcowe hale przewijało się tysiące ludzkich dusz. Panował tu gwar, który przerywał sygnał zbliżającego się pociągu, jaki już po chwili wjeżdżał na stację…
GENEZA ULICY DWORCOWEJ
Dworzec Kolejowy w Katowicach został wzniesiony w latach pięćdziesiątych XIX wieku przy jednej w ważniejszych ulic w katowickim Śródmieściu, która swoją nazwę – ul. Dworcowa zyskała właśnie dzięki wybudowanemu przy niej budynkowi dworca kolejowego.
Warto wspomnieć, iż niegdyś na tym miejscu stał mniejszy, parterowy budynek o spadzistym dachu, który zburzono, by postawić znacznie większą neoklasycystyczną budowlę.
NOWOCZESNY NA MIARĘ TAMTYCH LAT
Nowy budynek budził podziw i w porównaniu do wcześniejszego dworca kolejowego zasługiwał na miano gmachu. Był bowiem dwukondygnacyjny, a do jego centralnego korpusu przylegały dwa skrzydła – prawe i lewe, które były wyższe o jedno piętro. Tak właśnie prezentował się nowoczesny (na miarę tamtych czasów) budynek dworca, który mimo, że popadł w ruinę, nadal swoim stylem przypomina nieco obiekt administracyjny. Do gmachu dworca kolejowego wiodły szerokie schody, prowadzące do trojga drzwi, jakie stanowiły wejście główne dworca. Każde z drzwi zwieńczała półkolista architektoniczna linia. Podobne rozwiązanie zastosowano w przypadku okien, których ramy zakończono łukami.
Niejako koroną budynku był tympanon, w którym umiejscowiono zegar z dużym cyferblatem. Pokaźne wskazówki zegara odmierzały minuty do odjazdu pociągu…
Wnętrze dworca obejmowało halę dworcową i pomieszczenia o charakterze spedycyjnym. Choć początkowo przestrzeń dworca była wystarczająca, to już rok później powiększono ją o halę peronową skonstruowaną z żelaza i szkła.
ISTNA STYLISTYCZNA MOZAIKA
W tamtym czasie budynek spełniał swoje funkcje, jednakże już w roku 1903 na terenie, gdzie krzyżuje się ulica Dworcowa z Mariacką wybudowano obiekt, w jakim mieściły się kasy dworca, a oprócz nich warsztat i paczkarnia. Budynek był całkiem pokaźnych rozmiarów, bo miał aż trzy kondygnacje. Na przełomie lat 1906 – 1908 ze względu na duży ruch pociągów musiano dobudować kolejne części budynku dworca. Tym sposobem zyskał on dwie secesyjne hale z ładnym półkoliście wygiętym sklepieniem. W dawnej części dworcowego ogrodu i lodowni, postawiono pawilon dedykowany pasażerom klas I, II i II. Była to wschodnia cześć budynku, jaką określano halą zegarową. Po stronie przeciwnej – od ulicy Świętego Jana znajdowała się część zachodnia, w której przebywali pasażerowie podróżujący klasą IV.
Czas dwudziestolecia międzywojennego był okresem, w którym w kompleksie dworca prosperowała Kolejowa Kasa Oszczędności. Znajdował się tu także kantor i księgarnia, jak również cały ciąg urzędowo-administracyjny: Urząd pocztowo-telegraficzny, Komisariat Kolejowy, a nawet wydział cywilny Sądu Okręgowego. Na dworcu pasażerowie mogli się posilić przed podróżą w restauracji „Dworcowa”, należącej do Jana Wawrzyca.
Ogromna liczba pasażerów oraz duży ruch towarowy sprawiły, że dworzec musiał przejść kolejne przeobrażenie, by dostosować się do znacznie większych potrzeb miasta, które w ten czas rosło w siłę i dynamicznie się zmieniało.
Tym sposobem cały ruch towarowy został przerzucony na zachód, gdzie do dnia dzisiejszego przybywają pociągi z ładunkami.
Pozostawienie ruchu pasażerskiego przy ulicy Dworcowej, jedynie chwilowo rozwiązało problem. Snuto plany odnośnie kolejnej rozbudowy dworca i postawienia następnej hali w okolicy Hutu Marta. Myślano również o przeniesieniu pasażerów na Ligotę. Plany te jednak nie mogły się ziścić, ponieważ wybuch wojny II wojny światowej skutecznie je pokrzyżował.
W 1924 roku przebudowano jeszcze westybul, a także dobudowano trzykondygnacyjny pawilon, w jakim składowano mundury, skóry i obuwie. Dobudówka służyła wtedy celom magazynowym oraz przeznaczona została na biura.
Na przełomie lat 1930 – 1931, zdecydowano się nadbudować piętra, w wyniku czego budynek stylistycznie zaczął przypominać modernistyczny gmach.
LOSY STAREGO DWORCA W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ
Wojna była czasem, w którym na dworcu urzędowała niemiecka administracja, dlatego dalsze plany rozwoju hal dworcowych powzięto dopiero po zakończeniu wojennych rozruchów.
Co ciekawe w tym niesprzyjającym okresie działała tu wytwórnia wód gazowanych, a pierwotne części gmachu zajmowały biura, pomieszczenia telegrafistów, biura rzeczy znalezionych, lokale dyżurnych ruchu, jak również kasa bagażowa i przechowalnia. Wschodni pawilon zaanektowany został na Urząd Pocztowy.
Wydawać by się mogło, iż budynek będzie tak rozbudowywany w nieskończoność, jednak przyszedł czas na podjęcie decyzji o przeniesieniu ruchu dworcowego nieco dalej. Dlatego też w połowie lat pięćdziesiątych postanowiono wznieść nowy dworze. Jego gmach otwarto dla pasażerów w 1972 roku.
O DWORCU, KTÓRY STAŁ SIĘ HALĄ SPORTOWĄ
Ciekawy los spotkał budynek starego katowickiego dworca… Po tym jak przestał on pełnić swoją wcześniejszą funkcję w hali zachodniej otworzono sklepy, między innymi sklep spożywczy, a w kolejnych latach sklep z wykładzinami i lampami. Z kolei w pawilonie wschodnim z czasem pojawił się Mega Club, a mieszkańcy Katowic mogli zawitać do restauracji o indyjskim klimacie.
Jednak to hala zachodnia przeszła prawdziwe przeobrażenie. Początkowo funkcjonowała jako dworzec, później przestrzeń sklepowa, by kolejno stać się salą gimnastyczną w jakiej miały miejsce siatkarskie rozgrywki drużyny KS Kolejarz.
Los Starego Dworca pewnie potoczyłby się inaczej, gdyby pieniędzy na niezbędne remonty i konserwacje budynku było choć w połowie tyle co pomysłów na zaadoptowanie dworcowych hal. Tymczasem brak środków finansowych zdeterminował wystawienie dworca na sprzedaż. Mieszkańcy Katowic wiedzą, że inwestycja okazała się być niefortunną, bo dworzec znów wzięto pod młotek. Aktualnie jak wszystkim wiadomo przed budynkiem dworca jest jeden wielki plac budowy.
ARCHITEKTONICZNY ROZWÓJ ULICY DWORCOWEJ
Praktycznie cała ulica Dworcowa zyskała swoją zabudowę w drugiej połowie XIX wieku, a budynki wzniesione w tamtym czasie do dnia dzisiejszego stanowią cześć miejskiego krajobrazu. Wśród nich są również takie obiekty, które ze względu na unikatową architektoniczną formę i zachowane zdobnicze detale, zostały zapisane do rejestru zabytków. Jednym z ciekawszych budynków, jest gmach Hotelu, powstały w 1900 roku przy zbiegu ulicy Dworcowej i Dyrekcyjnej.
Zachwyca on przechodniów swoim eklektycznym stylem i wyjątkowymi elementami architektonicznymi w stylu secesji i neogotyku. Ze względu na swoją lokalizację niegdyś w Hotelu Monopol gościły również osoby z zagranicy. W tamtym czasie na katowicki Stary Dworzec wjeżdżały pociągi, jakimi podróżowali pasażerowie z Niemiec, dawnej Czechosłowacji a także z terenów dzisiejszej Austrii.
Grafiki zamieszczone we wpisie pochodzą ze stron:
*https://imged.pl/pocztowka-stary-dworzec-kolejowy-katowice-1930-r-1130275.html
Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=894473
By Richard Bombik, Kattowitz O.-S. – http://www.zeno.org – Zenodot Verlagsgesellschaft mbH, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8628242
